Bugün, 2 Ağustos 2025 Cumartesi
Kozan’ın Osmanlı’dan bu yana ticaret kalbi Aşağı ve Yukarı Çarşı, 200’e yakın dükkânıyla terk edilmiş durumda. Yeni restorasyon projeleri yıllardır kâğıt üstünde, icraat hâlâ bekleniyor.
Osmanlı’nın Sis adıyla anılan döneminden bu yana Kozan’da ticaret, çarşı etrafında şekillendi. 19. yüzyılda “Eski Çarşı” olarak anılan Hoşkadem Camii altındaki bölge, bugünkü Aşağı Çarşı’yı oluşturdu. Aynı dönemde Aslan Paşa’nın inşa ettirdiği “Yeni Çarşı” ise kale eteğinde yükselerek bugün Yukarı Çarşı’nın temellerini attı.
1904’te Helvacızade Hacı Hüseyin Efendi tarafından yaptırılan Kozan Bedesteni, Aşağı Çarşı’da 17 dükkân ve imalathaneden oluşan kapalı bir Osmanlı arastasıydı. Zeytinyağı ve helva atölyelerinin de faaliyet gösterdiği bu yapı, çarşıda üretimle ticaretin iç içe geçtiği nadir yerlerden biriydi.
Her Salı kurulan halk pazarı, zanaatkârlar loncası, semerciler, kalaycılar, bakırcılar ve manifaturacılar Cuma’ya dek çarşıyı canlı tutardı. Bayram sabahları esnaf, dükkân önlerinde misafirleri ağırlarken, ramazan akşamları kahvehanelerde uzun sohbetler yapılırdı. Çarşılar Kültürel mirasın yanı sıra sosyal hayatın da merkeziydi.
Ancak 1920’lerde Ermeni nüfusun ayrılması, 1926’da ilçe statüsü kaybı ve 1950’lerde yeni ticaret yollarının açılması, çarşı esnafını giderek azalttı. 1970’lere gelindiğinde Aşağı ve Yukarı Çarşı birer “harabe” görünümüne kavuştu; birçok dükkan kapandı veya depo olarak kullanıldı.
Bugün tarihi çarşılarda yaklaşık 200 dükkân tescilli olsa da bunların sadece yarısında işletme var. Kapalı kalan Bedesten hâlâ restore edilmeyi bekliyor. Ayakkabıcı, bakırcı, manifaturacı gibi geleneksel zanaatkar atölyeleri nadiren görülebiliyor. İhsan Çıbık gibi birkaç usta el emeği ayakkabı üretimini sürdürüyor; fakat genç kuşak ilgisiz kalıyor.
Yöresel lezzetler de çarşıda cılız. Yukarı Çarşı’daki birkaç kebapçı ciğer kebabı sunarken, Aşağı Çarşı’daki lokanta sayısı yetersiz. Küçük bakkal, berber, tütüncü işletmeleri çarşı dar sokaklarında müşteriye yetişmeye çalışıyor. Hadiseli sahneler yerini uzun metrekareli dükkan vitrinlerine bıraktı.
Mart 2024’te seçilen Başkan Mustafa Atlı, “çarşıları canlandıracağız” dedi. Yukarı Çarşı Restorasyon Projesi kapsamında tescilli yapılar aslına uygun onarılacak, hediyelik eşya mağazaları, gümüşçüler ve sanat atölyeleri açılacak. Aşağı Çarşı Otel & Ciğerci Sokağı projesiyle butik otel ve toplu ciğerci alanı oluşturulması planlanıyor.
Belediye, İl Kültür Müdürlüğü ve Vakıflar Genel Müdürlüğü işbirliğinde, Hoşkadem Camii çevresi ve Bedesten restorasyonu için kaynak aranıyor. 2022’de başlatılan Asmalı Çarşı konseptiyle sokaklara gölgelik çardaklar kuruldu; 2023’teki Narenciye ve Hurma Festivali çarşıya kısa süreli hareketlilik kazandırdı.
Ancak, teklif edilen projelerin ihalesi gecikiyor, uygulama tarihleri belirsiz. Restorasyon ve revizyon raporları havada asılı bekliyor. Çarşı esnafı, “Raporda değil, sahada görmek istiyoruz” diyerek bürokrasiye tepki gösteriyor.
Kozan Bedesteni’nin kapıları hâlâ kapalı. Tarihi doku çürürken, yeni projeler bir türlü başlamadı. “Geçmişe sahip çıkalım” diyen halk, yitik çarşı ruhunu yeniden yaşatacak adımları dört gözle bekliyor.
